Дыка солун айтырыгдыр.
Туран дугайында тыва википедия арынында вынча деп бижип турар-дыр.
Туран хоорай 1885 чылда тургустунган. Эгезин салып үндезилээн бай садыгжы Сафьянов Георгийге улажып, Устан тараачыннар Н.Бьяков, Г.Фунтиков суглар немешкен.
Бистиң эрага чедир, тодаргайлаарга, IX-VIII вектерде Ортаакы Азияда Тянь-Шань-Туран оргулаажындан хөй аймактар Мурнуу-Сибирьже болгаш Азия төвүнче шургуп кирип эгелээн. Тываның амгы девискээринче кирип, Бий-Хем биле Каа-Хем уннарынга баштарынга чурттай берген аймактарны хаса азы моолдап хасуттар дээр турган. Ол аймактар Туран-Өөк ыйгылаажын Тянь-Шань-Туран оргулаажынга дөмейлеп тус черни Туран деп адай берген чадавас. Ында турар дагның, оолап аккан хемниң аттары база Туран ийик чоп. Сөөлүнде барып аңаа чурттакчылыг чер тыпты бээрге, ооң ады Туран болуру чугаажок.
Оон ыңай, Тываның амгы девискээри бистиң эрага чедир VII-V чүс чылдарда Түрк, Уйгур, Кыргыс каганаттарның составынга кирип турган. Уйгурлар, кыргыстар амдыгаа дээр Ортаакы Азияда чурттап чорлар ышкажыл. Ынчангаш Туран деп сөс Ортаакы Азиядан үндезилеттинип тывылган дизе, мында кандыг бир утка бар боор.
Өөк-Туран ыйгылаажынга кижилер үе-дүптен бээр чурттап келген. А скиф үезинден эгелээш, Туранга тергиидекчи, кол аймактарның хааннары турумчуп чурттап, ону боттарының турлаа кылып чорааннар. Ол дугайын "Хааннар шынаазындан" казып шинчилээн базырыглар - Аржаан-1, Аржаан-2 бадыткаан. Үе-дүптүң кыдат медээлеринге үндезилээш, улуг эртемден Н.В. Бичуринниң бижээни мындыг: "Түрктерниң хааны доктаамал Дугин дагның баарынга чурттап чораан". Эртемден Б.Д. Бузур-оолдуң тайылбырлааны-биле алырга, дуган дээрге Туран дээни ол. Кыдаттар "Р" деп үжүктү адай албас улус чүве-дир. "Р"-ни адаарга "Л" азы "Г" кылдыр дыңналыр, дүлей "Т" ыыткыр "Д" апаар. Мынчап кээрге, Туран деп сөс Дугин болу бергени ол.
Үндезини: http://tyv.wikipedia.org/wiki/Туран
Төөгү эртемдээнеринден немей айтырып көөр болза эки. Бир эжимче чагаадан бижиптейн чүү дээр эвес.
Google Maps:
https://goo.gl/maps/HIjgS